مستند بلند برای گونگادین بهشت نیست، ساخته سیدغلامرضا نعمت‌پور سوژه جذابی را محور قرار داده که می‌تواند مخاطب را درگیر و با خود همراه کند؛ جست‌وجو برای یافتن نویسنده ایرانی گم‌شده‌ای که شهرت جهانی دارد، اما کمتر کسی از سرگذشت او و کتابش خبر دارد.
درواقع این مستند جست‌وجویی است برای یافتن نویسنده‌ای که حتی در واقعی بودن او شک و شبهه هایی وجود دارد و فیلم هوشمندانه با دست گذاشتن بر همین نقاط خالی، تعلیقی دراماتیک را وارد کار می‌کند که دنبال کردن این مستند را جذاب می‌کند.
فیلم با جملاتی از کتاب برای گونگادین بهشت نیست و تصویر کتاب آغاز می‌شود و پس از آن راوی طرح مسئله می‌کند و پس از شرحی از انعکاس انتشار کتاب در سال ۱۳۴۴ شمسی در انگلستان، به طرح جملاتی از بزرگان ادبیات جهان درباره این کتاب می‌پردازد.
کتابی که آگاتا کریستی در تعریف آن از صفت «اصیل و جالب» استفاده کرده و این‌چنین است که با برجسته شدن کتاب و کنجکاو کردن مخاطب برای دانستن اطلاعاتی بیشتر، پرده از راز مهمی برمی دارد. این‌که نویسنده کتاب یک روستایی کم‌سواد لرستانی به نام علی میردریکوندی بوده که از همان زمان جست‌وجو برای یافتن او آغاز شده است.
درواقع این مستند روایتی است از جست‌وجو برای یافتن این نویسنده از گذشته تا حال که به شکلی هوشمندانه پازل شخصیتی او را کامل می‌کند. به‌خصوص در روایت گذشته، دنبال کردن منابع معدود باقی‌مانده از این اتفاق، وجه مستندگون فیلم را غنی‌تر کرده و مخاطب را گام به گام با خرده اطلاعات جزئی اما مهم به پی‌گیری تشویق می‌کند که این مهم بیش از هر چیز برآمده از روند تدریجی توزیع اطلاعات و داشته‌هاست.
در این بخش با پی‌گیری روند انعکاس اخبار کتاب و نویسنده‌اش در روزنامه‌ها و تلاش جمعی برای یافتن علی میردریکوندی، مخاطب از بطن ماجرا با آن همراه می‌شود که به ریشه‌های قوم دریکوند و زندگی علی در کودکی بازمی‌گردد.
از این مقطع روایت گذشته و حال به گونه‌ای با هم تلفیق شده و درواقع اطلاعات زمان حال در شکل گرفتن پازل شخصیتی علی در کودکی نقش مهمی ایفا می‌کنند. به این ترتیب روایت برادر، دوستان و اقوام این نویسنده گمنام مکمل اخبار روزنامه‌ها می‌شوند تا داستان غریب زندگی او تکمیل شود.
در این مقطع روایت تاریخی از وضعیت ایران قدیم و مجموعه وقایعی که ناخواسته مسیر زندگی علی را تغییر دادند، فرا‌تر از داستان محوری این مستند حرکت کرده و تصویری از وضعیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران قدیم ترسیم می‌کند که علی به عنوان یک روستایی برخاسته از شرایط نابسامان آن مقطع است.
درواقع فیلم در محدوده موضوع محوری خود باقی نمی‌ماند و از هر فرصتی برای نقب زدن به تاریخ و گذشته مردمان این مملکت استفاده می‌کند که باعث می‌شود اهمیت این مستند فرا‌تر از وقایع‌نگاری زندگی شخصی یک نویسنده گمنام شود.
هرچند در این میان قرار دادن تصاویر متحرک و بازسازی‌شده از جنگ‌ها و درگیری‌های داخلی در گذشته که متعلق به فیلم‌ها و سریال‌های امروزی است، در کنار عکس‌های قدیمی، به بار مستندگون و واقع‌گرای فیلم لطمه زده و به نظر نمی‌آید مستندی با این ظرافت نیازمند چنین تصاویر جعلی باشد.
به این ترتیب جست‌وجو برای تکمیل پازل شخصیتی علی میردریکوندی با روایتی سیال میان گذشته و حال پیش می‌رود، به گونه‌ای که هر یک مکمل دیگری می‌شوند. در این میان روایت کار‌شناسان و اساتید خارجی از زندگی او و چگونگی نگارش کتاب برای گونگادین بهشت نیست به نقل از افرادی که زمینه‌ساز نگارش کتاب به زبان انگلیسی و چاپ آن شده‌اند نیز کمک می‌کند تا این پازل ابعاد بیشتری پیدا کند.
درواقع باید این مستند را روایتی منسجم از حجم عظیم اطلاعات پراکنده درباره این کتاب و نویسنده‌اش دانست که در عین ارائه تصویری ملموس از زندگی عجیب این ادیب لرستانی، تصویری محتوم از سرنوشت نامعلوم او ثبت می‌کند. نویسنده‌ای که در گمنامی زندگی کرد و در قبری بی‌نام آرام گرفت.
* این نوشته در چهارچوب همکاری رسمی میان معاونت تحقیقات و پژوهش مرکز گسترش سینمای مستند و رای ُبن مستند ابتدا در فصلنامه پژوهشی سینماحقیقت (شماره ۱، بهار ۱۳۹۳) منتشر شده است.
