شب گذشته (یکشنبه ۲۶ مردادماه) سالن سینماحقیقت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، میزبان نمایش و نقد و بررسی مستند «شاعران مشروطه» بود.
به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در ابتدای این جلسه که با حضور ناصر صفاریان (دبیر جلسه‌های نمایش فیلم) و محسن شهرنازدار به‌عنوان منتقد مه‌مان برگزار شد، امیر فرض‌اللهی کارگردان فیلم یاد شده ضمن تشکر از تماشاگرانی که با وجود گرمای هوا به تماشای فیلمش آمده بودند گفت: «این فیلم، نه به سفارش کسی یا جایی ساخته شد و نه من مجبور بودم این فیلم را بسازم.»
وی افزود: «موضوع این فیلم هنگام ورق زدن کتاب‌های تاریخی به ذهنم رسید و احساس کردم باید آن را بسازم. بنابراین تا جایی که توان داشتم سعی خودم را به کار بردم تا این فیلم ساخته شود.»
در ادامه شهرنازدار در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ی کیفیت ارائه‌ی اطلاعات در مستند «شاعران مشروطه» گفت: «اگر بخواهم درباره‌ی ساختار این مستند صحبت کنم باید بگویم وسواس و دقت چندانی در انتخاب تصویرهای این فیلم به کار نرفته و چه بسا اگر مجموعه‌ی تصویرهای انتخابی به‌صورت اسلاید به نمایش گذاشته و گفتار متن فیلم روی آن خوانده می‌شد، نتیجه‌ی کار با آن‌چه که به نمایش گذاشته ‌شد تفاوت چندانی نداشت!»
وی هم‌چنین گفت: «البته آن‌چه که باعث خوش‌حالی‌ست انتخاب این سوژه برای ساخت مستند است. به نظر می‌رسد دغدغه‌ی کارگردان فیلم باعث شده او به سمت موضوعی که چندان مورد علاقه‌ی حوزه‌ی مستندسازی نیست حرکت کند.»
شهرنازدار افزود: «این فیلم مستند از‌‌ همان نواقصی برخوردار است که به طور کلی تاریخ‌نگاری در کشور ما با آن روبه‌روست. اگر بخواهم به محتوای فیلم اشاره کنم باید بگویم کمبود منابع و غیرموثق بودن آن‌ها از جمله مواردی‌ست که بین این فیلم و منابع تاریخی مشترک است.»
در ادامه‌ی این بخش، مجری برنامه با اشاره به گستره‌ی اطلاعاتی که فیلم به مخاطب خود ارائه می‌کند خطاب به کارگردان فیلم گفت: «حجم این اطلاعات به حدی‌ست که به تماشاگر فرصت استراحت و تنفس داده نمی‌شود. اطلاعاتی که در فیلم به‌صورت مسلسل‌وار به تماشاگر ارائه می‌شود باعث شده تا به‌خصوص در نیمه‌ی نخست فیلم، تماشاگر از دریافت اطلاعات جا بماند.»
امیر فرض‌اللهی در پاسخ به نکته‌ی مطرح‌شده گفت: «من به این موضوع کاملاً واقف بودم و بنای کار خود را بر این گذاشته بودم که تماشاگرانِ عام، مخاطبان این فیلم هستند. بنابراین از آن‌جا که می‌دانستم مخاطبان عام این نوع سینما چندان حوصله ندارد تا با فیلم مستند همراه شود تصمیم گرفتم اطلاعات را به‌گونه‌یی در اختیار آن‌ها قرار دهم تا به تعبیر شما جای نفس کشیدن و استراحت میان صحنه‌ها را نداشته باشند!»
وی افزود: «دلم می‌خواست کاری کنم تا مخاطب نه تنها از روی صندلی تکان نخورد بلکه فرصت پلک زدن هم نداشته باشد! البته اگر در نیمه‌ی نخست، از موسیقی کمتر استفاده و فیلم کمی خسته‌کننده شده، این نکته حاصل همفکری با کارشناسانی بوده که در زمینه‌ی انتخاب موسیقی از آن‌ها مشورت گرفته شده است.»
فرض‌اللهی هم‌چنین در واکنش به صحبت‌های منتقد مه‌مان جلسه گفت: «درباره‌ی حوادث تاریخی، منابع تصویری اندک و محدودی وجود دارد. با این وجود برای کمک به ساختار این فیلم تا جایی که امکان داشت از منابع تصویری مختلفی بهره گرفتم.»
وی افزود: «در بین منابع موجود تقریباً چیزی نبود که نتوانم به دست بیاورم. البته از ابتدا تصمیم گرفته بودم به‌جای ساختار تلویزیونی و گفت‌وگو با آدم‌های مختلف درباره‌ی این سوژه، از منابع آرشیوی استفاده کنم و فیلمم را بسازم.»
فرض‌اللهی سپس با اشاره به این‌که پیدا کردن منابع تصویری برای نمایش حوادث و رویدادهای تاریخی، از ساخت خود فیلم دشوار‌تر است گفت: «هیچ‌کدام از مراکزی که این‌گونه منابع تصویری را در اختیار دارند عملاً با من همکاری نکردند.»
وی با اشاره به تلاش گسترده‌ی خود برای به دست آوردن فایل صوتی و موجود از عارف قزوینی گفت: «تن‌ها جایی که پذیرفت تا فایل مورد بحث را در اختیار من قرار دهد یک موسسه‌ی تحقیقاتی در لندن بود اما این موسسه برای انجام این کار بیست و پنچ هزار پوند مطالبه کرد که پرداخت این مبلغ اصلاً در بضاعت بودجه‌ی این فیلم نبود.»
فرض‌اللهی هم‌چنین در واکنش به گفته‌ی منتقد مه‌مان برنامه که به عدم تطابق برخی تصویر‌ها با اطلاعات ارائه شده در گفتار متن اشاره کرده بود گفت: «تا حدی حرف شما را می‌پذیرم و قبول دارم که در بعضی بخش‌های فیلم، تصویر‌ها بی‌ارتباط با گفتار متن انتخاب شده اما شاید دلیل چنین نکته‌یی این باشد که تلویزیون، نسل من و شما را عادت داده تا فقط آن‌چه که می‌بینیم را بپذیریم و قبول کنیم؛ نه آن‌چه که می‌شنویم!»
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: «من در بخش‌هایی از فیلم و با قصد قبلی این کار را کرده‌ام تا هر چه که در گفتار متن بیان می‌شود به صورت دقیق دیده نشود.»
فرض‌اللهی افزود: «بخشی از این تمهید، ساختارشکنانه است و بخش دیگری از آن به کمبود منابع تصویری برمی‌گردد که به سختی پیدا می‌شود.»
محسن شهرنازدار در بخش دیگری از جلسه‌ی نقد و بررسی «شاعران مشروطه» ضمن اشاره به نادیده گرفتن زمینه‌های شکل‌گیری شعر مشروطه از سوی فیلم‌ساز و فیلم گفت: «وقتی از شعر مشروطه سخن به میان می‌آید لاجرم باید به پیش‌زمینه‌های شکل‌گیری این نوع شعر و آدم‌های موثر آن دوره نیز اشاره کرد. در حالی که در این فیلم با وجود گسترش محدوده‌ی موضوع آن تا دوران بعد از مشروطه، اشاره به ویژگی‌ها و تاثیرگذاری ملک‌الشعرای بهار و پروین اعتصامی به‌عنوان دو شاعر بسیار مهم نادیده گرفته شده است.»
شهرنازدار گفت: «در این فیلم ایرج میرزا به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین شاعران مشروطه نه‌تن‌ها نادیده گرفته شده بلکه به عقیده‌ی من نوشته‌ها و آثار او از سوی فیلم‌ساز مورد قضاوت یک‌سویه قرار گرفته است.»
امیر فرض‌اللهی در پاسخ به نکته‌ی مطرح شده در این‌باره گفت: «من برای ساخت این فیلم شش نفر از شاعران مشروطه را انتخاب کرده و درباره‌شان فیلم ساختم. دلیل انتخاب شاعران مورد بحث این بوده که فعالیت آن‌ها برعلیه حکومت وقت بوده است.»
فرض‌اللهی هم‌چنین گفت: در میان شاعران دوره‌ی مشروطه جدا از این افراد آدم‌های دیگری هم بوده‌اند اما دلیل من برای پرداختن به شاعران مورد بحث این بوده که آن‌ها جان خود را عاشقانه و برای گسترش آگاهی، آزادی و عدالت‌خواهی تقدیم ملت ایران کردند.»
وی در بخش دیگری از این جلسه، ملک‌الشعرای بهار را از بزرگان ادبیات ایران دانست و افزود: «وقتی شش نفری که در فیلم به آن‌ها پرداخته شده را در کنار هم گذاشتم متوجه شدم به دلایلی که اشاره کردم نمی‌توانم در کنار سایر شاعران مشروطه از بهار نیز استفاده کنم. شاید اگر شخص دیگری به جای من این فیلم را ساخته بود این شاعر عصر مشروطه را بر صدر این فهرست می‌نشاند و از او قدردانی می‌کرد، اما همان‌طور که توضیح دادم به دلیل دسته‌بندی ذهنی خاصی که داشتم در فیلم به این شاعر بزرگ نپرداختم.»
وی در بخش دیگری از این جلسه و در واکنش به یکی از تماشاگران حاضر در سالن که گفتار متن فیلم او را کم‌دقت عنوان کرده بود گفت: «قطر کتاب‌هایی که برای ساخت این فیلم باید مطالعه می‌شد حتی از قد من هم بیشتر بود! مطالعه، خلاصه‌نویسی و نگارش گفتار متن با بهره‌گیری از این تعداد کتاب کار بسیار دشواری بود و به نظر من نتیجه‌ی کار چندان شلخته از آب درنیامده است.»
فرض‌اللهی افزود: «به اعتقاد من گفتار متن از تمرکز خوبی برخوردار است اما شاید از آن‌جا که به تعبیر ناصر صفاریان، جای نفس کشیدن و استراحت برای تماشاگر نگذاشته، چندان دل‌نشین و مطلوب به نظر نمی‌رسد.»
در بخش پایانی جلسه‌ی نقد و بررسی «شاعران مشروطه» ناصر صفاریان با اشاره به حجم انتقادهایی که نسبت به این فیلم مطرح شده بود گفت: «آقای فرض‌اللهی پیش و بیش از مستندسازی، از سابقه‌ی روزنامه‌نگاری و نقدنویسی برخوردار است و خوش‌بختانه به خوبی درک می‌کند که نقطه‌ضعف‌های فیلم ربطی به مسائل مالی و بضاعت بودجه‌ی آن ندارد.»
وی ضمن تاکید بر خودداری فیلم‌ساز در واکنش به مواجهه با نقدهای منفی گفت: «تند‌ترین و شدید‌ترین حرف‌ها درباره‌ی فیلم‌ها را می‌توان با لحنی معتدل و محترمانه بیان کرد.»
محسن شهرنازدار، منتقد مه‌مان نیز در این‌باره گفت: «نقد یک اثر هنری، میراث عقلانیتی‌ست که در بعضی موارد، قربانی تضارب آرای مختلف و متنوعی می‌شود و متاسفانه از جایی به بعد هیچ‌کس به حرف دیگری گوش نمی‌دهد! این اتفاق باعث می‌شود قدرت پذیرش طرفین ماجرا به کمترین میزان خود برسد.»
وی افزود: «با توجه به این‌که نسخه‌ی کامل فیلم هنوز آماده نشده می‌توان پیشنهاد کرد نقدهای مطرح شده در این جلسه از سوی سازنده‌ی فیلم جدی گرفته شده و اصلاحات مورد نیاز در نسخه‌ی نهایی فیلم اِعمال شود.»
صحبت‌های امیر فرض‌اللهی پایان‌بخش جلسه‌ی نقد و بررسی روز گذشته بود. وی گفت: «همه‌ی ما باید تمرین کنیم تا آستانه‌ی تحمل خود را بیشتر کرده و بالا‌تر ببریم.»
وی با انتقاد از انجام مرزبندی‌هایی که در بعضی موارد به تضعیف روحیه هنرمندان منجر می‌شود گفت: «امیدوارم همه‌ی ما این توانایی را داشته باشیم که روحیه‌ی خود را برای انجام دیالوگ تقویت کنیم؛ نه گفتن مونولوگ.»